Novi podaci o položaju žena i dece u Srbiji ukazuju na napredak u ključnim oblastima, među kojima su dojenje i pohađanje predškolskog obrazovanja, ali i na stagnaciju u oblastima dečijih brakova i nasilnog disciplinovanja dece.
Podaci koje su danas objavili Republički zavod za statistiku, UNICEF, Populacioni fond Ujedinjenih nacija (UNFPA) i Delegacija Evropske unije u Republici Srbiji prikupljeni su u Istraživanju višestrukih pokazatelja položaja žena i dece 2019. (MICS 6), koje predstavlja najsveobuhvatniji izvor podataka o položaju žena i dece u Srbiji.
„Srbija je prešla veliki put u prevazilaženju nejednakosti. Većina dece ostvaruje svoja prava. Pitanje kako dopreti do najugroženije i najisključenije dece često predstavlja najveći izazov, ali i najvažniji korak na tom putu. Zato je istraživanje MICS toliko korisno – pomaže svima da prate napredak i prepoznaju trendove – kako pozitivne, tako i negativne, u petogodišnjim intervalima. Vlada, privreda i civilno društvo sada imaju jasnu sliku o tome gde je potrebno usmeriti delovanje da bi se raniji uspesi iskoristili kao osnova za dalji napredak i povećala ulaganja s ciljem smanjenja nejednakosti,“ istakla je Deyana Kostadinova, direktorka UNICEF-a u Srbiji.
Nalazi jasno pokazuju da inkluzivne mere usmerene ka najisključenijoj deci i porodicama ostvaruju pozitivne efekte. Sada je vreme da ostvareni rezultati posluže kao osnova za dalji rad i da se tokom Dekade akcije ubrza ostvarivanje Ciljeva održivog razvoja do 2030. godine, kako nijedno dete ne bi bilo izostavljeno i kako bi svako dete dobilo priliku da napreduje.
„Ovo istraživanje nam daje koristan uvid u to kako živi romska zajednica u poređenju sa ostatkom Srbije, te obezbeđuje pristup zasnovan na dokazima u sprovođenju boljih politika. Posebno će pomoći kreatorima politika u Srbiji jer pruža solidne i kvalitativne podatke za definisanje prioriteta i donošenje odluka. Korišćeni indikatori i dobijen rezultati iz ovog istraživanja slični su onima koje koristi EU za praćenje napretka i usmeravanje naše podrške procesu pristupanja Srbije. Tačni podaci, prikupljeni i analizirani u skladu sa metodologijama prihvaćenim u EU i širom sveta, omogući će poređenje ključnih oblasti, uključujući zaštitu žena i dece, obrazovanje, zapošljavanje, stanovanje i rodnu ravnopravnost, tako da neophodna podrška bude usmerena na najefikasniji način. Evropska unija je partner Vlade Srbije u tom procesu. Sa bespovratnom pomoći koja trenutno iznosi 30 miliona evra za realizaciju projekata za inkluziju Roma, EU je glavni donator Srbije i u oblasti razvoja Roma,” izjavio je ambasador Sem Fabrici, šef Delegacije Evropske unije u Republici Srbiji.
Rezultati istraživanja objavljeni su u pogodnom trenutku, jer se globalna pandemija COVID-19 na različite načine odrazila na decu, mlade i porodice u Srbiji. Ovi podaci, prikupljeni pre pandemije, pomoći će Vladi i drugim akterima da u narednim godinama delotvorno prate uspešnost procesa oporavka.
„Vidimo dobre indikatore i podatke u mnogim oblastima, kao što je stručna pomoć na porođaju, koja je važna svim ženama u Srbiji. Ipak, ukoliko uporedimo sa 2014, možemo primetiti da se situacija nije značajno promenila u domenu seksualnog i reproduktivnog zdravlja. Upotreba moderne kontracepcije i dalje je niska, i uporno su prisutne nejednakosti kada su u pitanju ruralne žene i žene u romskim naseljima. Moramo učiniti više kako bismo otklonili barijere, stigmu i tabue koji postoje oko zdravlja žena,“ kazao je Džon Kenedi Mosoti, direktor UNFPA za Srbiju.
„Republički zavod za statistiku je u periodu od septembra do decembra 2019. godine realizovao istraživanje MICS6, kao najsveobuhvatniji izvor podataka o položaju žena i dece u Srbiji i to kao dva istraživanja – jedno je obuhvatilo uzorak od 8.100 domaćinstava koja su izabrana u nacionalno-reprezentativnom uzorku, a drugo na uzorku od 1.934 domaćinstava u romskim naseljima,“ izjavio je Miladin Kovačević, direktor Republičkog zavoda za statistiku.
Neki od najvažnijih nalaza:
Značajan napredak ostvaren je u povećanju stopa vakcinacije, neto stopa pohađanja obrazovanja, kao i u smanjenju stopa smrtnosti odojčadi i dece mlađe od pet godina u romskim naseljima. Stopa isključivog dojenja je povećana u opštoj populaciji, a pohađanje predškolskog obrazovanja je u celini povećano, pri čemu je napredak posebno izražen među decom koja žive u „ostalim“ područjima. Ipak, stope dečijih brakova stagniraju, prakse nasilnog disciplinovanja su i dalje zastupljene u neprihvatljivo velikoj meri, a preveliki broj devojčica iz romskih naselja i dalje stupa u brak pre navršene 18. godine.
Najvažniji uspesi u smanjenju nejednakosti
Ostvaren je određeni napredak kod dece u romskim naseljima.
Smrtnost dece: Stopa smrtnosti odojčadi u romskim naseljima smanjena je na 8 na 1.000 živorođene dece, dok stopa smrtnosti dece mlađe od pet godina iznosi oko 9 na 1.000 živorođene dece, što predstavlja smanjenje sa 12,8 odnosno 14,4 u 2014. godini. Ove stope su i dalje značajno više nego u opštoj populaciji.
Vakcinacija: Potpun obuhvat imunizacijom dece u romskim naseljima (uzrasta 24–35 meseci) povećan je sa 44% u 2014. na 63% u 2019. godini. Kod dece u opštoj populaciji, ta stopa je skoro ista kao u 2014. godini – 80%. U opštoj populaciji, 69% dece (uzrasta 24–35 meseci) primilo je sve vakcine na vreme, dok među decom u romskim naseljima taj procenat iznosi samo 35%.
Obrazovanje: Neto stopa pohađanja srednjeg obrazovanja skoro je udvostručena kod devojčica koje žive u romskim naseljima (sa 15% u 2014. na 27% u 2019. godini), ali je još daleko od nacionalnog proseka, koji je tri puta viši.
Najvažniji rezultati u obezbeđivanju bolje budućnosti za decu
U Srbiji je zabeležen značajan napredak u nekoliko oblasti dobrobiti dece.
Dojenje: U 2019. godini, 24% dece uzrasta 0–5 meseci je isključivo dojeno, dok je u 2014. godini ta stopa iznosila 13%. U romskim naseljima, samo 8% dece je isključivo dojeno.
Predškolsko obrazovanje: Stopa pohađanja obrazovanja u ranom detinjstvu (36–59 meseci) u opštoj populaciji je u Srbiji povećana sa 50% u 2014. na 61% u 2019. godini. Posebno veliki napredak u stopi pohađanja zabeležen je kod dece koja žive u „ostalim“ područjima (sa 27% u 2014. na 46% u 2019. godini).
Najvažnije oblasti koje stagniraju
Neke oblasti izazivaju zabrinutost.
Dečiji brakovi: Stope dečijih brakova u populaciji devojčica i mladih žena iz romskih naselja i dalje su izuzetno visoke. Više od polovine (56%) žena starosti 20–24 godine stupilo je u brak pre navršene 18. godine, a 16% – pre navršene 15. godine.
Nasilno disciplinovanje dece starosti 1-14 godina: Među decom uzrasta 1–14 godina, 45% je kod kuće izloženo nasilnom disciplinovanju, a u romskim naseljima je taj procenat još viši (67%).
Deca iz domaćinstava koja žive u siromaštvu i dalje su u nepovoljnijem položaju: Deca koja žive u najsiromašnijim domaćinstvima kod kuće imaju manje knjiga nego njihovi vršnjaci. Samo 48% dece do 5 godina iz najsiromašnijeg kvintila ima kod kuće tri ili više knjiga, u poređenju sa 90% dece iz najbogatijeg kvintila.
Samo jedno od pet najsiromašnijih domaćinstava ima računar ili tablet, u poređenju sa 97% domaćinstava iz najbogatijeg kvintila.
Nova saznanja – žene u Srbiji
Podaci MICS nude novi uvid u položaj žena.
Fertilitet: Stope fertiliteta su najviše u starosnoj grupi 30–34 godine u ukupnoj populaciji žena u Srbiji, a među ženama koje žive u romskim naseljima – u grupi 20–24 godine. Stopa ukupnog fertiliteta među ženama starosti 15–49 godina koje žive u romskim naseljima viša je nego u opštoj populaciji.
Diskriminacija i uznemiravanje: Sedam procenata žena starosti 15–49 godina u Srbiji i 13% žena iste starosti u romskim naseljima u Srbiji bile su žrtve diskriminacije i uznemiravanja u poslednjih 12 meseci.
Prijavljivanje pljački i fizičkih napada: Četrdeset procenata žena starosti 15–49 godina u Srbiji i 67% žena iste starosti iz romskih naselja u Srbiji izjavilo je da je poslednji incident pljačke i/ili fizičkog napada u prethodnih godinu dana prijavljen policiji.
Novi izazovi
Funkcionisanje i mentalno zdravlje adolescenata: Adolescenti starosti 15–17 godina imaju nešto veću verovatnoću da će biti anksiozni ili depresivni u odnosu na adolescente iz mlađih starosnih grupa.
Upotreba čistih goriva i tehnologija: Procenat domaćinstava koja koriste čista goriva i tehnologije za kuvanje, grejanje i osvetljenje iznosi 52% na nacionalnom nivou, a 12% u romskim naseljima.
O istraživanju MICS
Istraživanje višestrukih pokazatelja položaja žena i dece (MICS) razvio je UNICEF pre 25 godina. Od tada je sprovedeno skoro 330 istraživanja u preko 115 zemalja. Šesti krug MICS-a je najobimniji do sada i obuhvata oko 70 istraživanja sprovedenih u zemljama sa niskim, srednjim i visokim dohotkom.
MICS u Srbiji je nacionalno reprezentativno istraživanje u okviru kog se prikupljaju podaci o položaju domaćinstava, žena i dece.
Istraživanja MICS u Srbiji realizovana su na dva nezavisna uzorka: Srbija MICS 2019. na nacionalno reprezentativnom uzorku, a Srbija – romska naselja MICS 2019. na uzorku romskih domaćinstava koja žive u romskim naseljima.
Istraživanja je sproveo Republički zavod za statistiku 2019. godine, uz tehničku i finansijsku podršku UNICEF-a, Evropske unije, UNFPA i Vlade Republike Srbije.
Foto: ©UNICEF Srbija/Emil Vaš